Caput II SHOW APPARATUS
| 1 | In septimo mense, vicesima et prima mensis, factum est verbum Domini in manu Aggaei prophetae dicens: Loquere ad Zorobabel, filium Salathiel, ducem Iuda, et ad Iesum filium Iosedec sacerdotem magnum, et ad reliquos populi, dicens: Quis in vobis est derelictus, qui vidit domum istam in gloria sua prima? quid vos videtis hanc nunc? numquid non ita est quasi non sit in oculis vestris? Et nunc confortare, Zorobabel, dicit Dominus, et confortare, Iesu fili Iosedec, sacerdos magne, et confortare, omnis populus terrae, dicit Dominus exercituum, et facite: quoniam ego vobiscum sum, dicit Dominus exercituum. Verbum quod pepigi vobiscum cum egrederemini de terra Aegypti, et spiritus meus erit in medio vestrum, nolite timere. |
| 2 | Quia haec dicit Dominus exercituum, adhuc unum modicum est, et ego commovebo coelum et terram, et mare et aridam, et movebo omnes gentes. Et veniet desideratus cunctis gentibus, et implebo domum istam gloria, dicit Dominus exercituum. Meum est argentum, et meum est aurum, dicit Dominus exercituum. |
| 3 | Magna erit gloria domus istius novissimae, plusquam primae, dicit Dominus exercituum. Et in loco isto dabo pacem, dicit Dominus exercituum. Eodem anno, sed mense septimo, in quo solemnitates Dei sunt prima et vicesima die mensis, id est, completis tribus hebdomadibus, et perfecta in mysterio Trinitatis requie, tertio factum est verbum Domini in manu Aggaei prophetae, qui continuo labore sudabat, ut semper in eo sermo Dei haberet accessum. Praeteritorum enim obliviscens, et in futurum se extendens, ita quotidie laborabat, quasi praecedentium operum nihil haberet. |
| 4 | Dicitur ergo ei: Loquere ad Zorobabel, et ad Iesum, et reliquum populum, qui viderunt antiquam domum Dei, et nunc intersunt instaurationi eius, numquid ad comparationem prioris, non talis est ista quae cernitur, ut quodam modo non esse videatur? Verum nolite desperare, nec lassas manus dimittite, sed et tu, Zorobabel et tu, Iesu, et omnis popule, confortamini, et facite opus in domo mea: Ego enim sum vobiscum, et sermo meus quem pepigi vobiscum, cum egrederemini de terra Aegypti. |
| 5 | Et spiritus meus non recedet a vobis: nolite timere, ego sum qui iubeo Dominus omnipotens, cuius dixisse, fecisse est. Quando primum testamentum dabam, et in Sina monte sum visus, commovi coelum et terram, et mare Rubrum, et desertum, ut vobiscum ponerem Testamentum; nunc autem polliceor vobis me adhuc semel coelum et terram, et mare et aridam commoturum, ut illis commotis, moveantur omnes gentes, et veniant iuxta LXX quae electa sunt Domini de cunctis gentibus; iuxta Hebraicum vero, veniet desideratus cunctis gentibus Dominus noster atque Salvator. Tunc implebo domum istam gloria maiore quam priorem, et semper vobis addam, dicit Dominus omnipotens. Et ne forsitan sponsorem putetis infirmum: meum est aurum, et meum est argentum, et meae sunt cunctae opes. |
| 6 | Ego in ornamentum templi aurum argentumque donabo, ut maior fiat huius domus gloria quam prioris. Et quia difficile videtur quod polliceor, et humana infidelitas ad maiora promissa semper haesitat, propterea rursum dico qui promitto, Dominus omnipotens sum. Porro quia scio ad aedificationem inclytae domus, et quae supernatura sit domum pristinam, nihil ita facere, ut pacem, idcirco et hanc spondeo. |
| 7 | Dabo enim in loco isto pacem, dicit Dominus exercituum: ut pax quae exsuperat omnem sensum, custodiat domum meam, et sit in pace locus meus. Has interim παραφραστικῶς expositionis lineas duxerim, ut ex his ad sublimiorem intelligentiam, etiam nobis tacentibus, prudens lector ascendat. Fit ergo sermo Dei ad eos qui operari coeperant in domo Domini omnipotentis, iam in requie, id est, in mense septimo, et in Trinitatis plenissimo sacramento, vicesima prima mensis, et ad Aggaeum Dei festa celebrantem, qui rursum manum suam sermoni Domini praeparaverat, et dicit ad eum: Loquere ad Zorobabel de tribu Iuda, et ad Iesum sacerdotem magnum, qui pro nobis et homo fieri dignatus est et Sacerdos, et ad reliquias populi: ad comparationem enim totius orbis, parva pars fuit in principio credentium. Igitur quae locutus sit audiamus. |
| 8 | Fuit quondam in Israel domus Dei qui nunc ita deserta est, ut nec fuisse credatur; ex quo quae fuerat dilecta, facta est non dilecta, et qui non populus Dei, coepit esse populus Dei. Et est domus illa quondam gloriosa: nunc in conspectu Zorobabel et Iesu et reliquiarum populi quasi non sit. |
| 9 | Hoc autem non solum de templi aedificiis quae cernimus corruisse, accipere debemus; sed de omnibus quae quondam praeclara habuere Iudaei. Verumtamen quia facta est prior domus quasi non subsistens, provocatur Zorobabel dux, et Iesus sacerdos, ut regnum Christi, et sacerdotium roboretur, et populus eius qui quondam terrae fuit populus, faciat opera in domo Domini, et sciat Deum sibi esse praesentem: faciat quoque verbum, quod pepigit Dominus cum eis quando egrediebantur de terra Aegypti. |
| 10 | Atque utinam et nos egrediamur de Aegypto, ut verbum testamenti quod accepimus, impleamus. Repromittit quoque Dominus Deus his qui faciunt opera in domo eius, et implent quem accepere sermonem, spiritum suum, dicens: Et spiritus meus erit in medio vestrum. Sacramentum cernite Trinitatis: Ego sum vobiscum, et spiritus meus, et Verbum, in quo posui testamentum cum egrederemini de Aegypto. |
| 11 | Quod autem dicit in medio vestrum, iuxta illud sentiendum est, quod in Evangelio scriptum legitur: Medius enim vestrum stat, quem vos nescitis, qui post me veniet. Haec ergo dicit Dominus exercituum ad vos qui videtis domum priorem sic esse quasi non sit. Movi coelum, quando de coelo audita est vox mea. Movi terram, quando priori populo tradidi Testamentum; et in adventu meo, caligo, turbo, tenebrae cernebantur. |
| 12 | Movi mare Rubrum, quando viam praebui populo transeunti. Movi aridam, vel Aegyptum per plagas cultu Dei vacuam, vel solitudinem per quam quadraginta annis circumduxi populum. Haec adhuc semel movebo. Quod factum cernimus in adventu Domini Salvatoris. Tempore quippe passionis eius, fugiente sole, coelum motum est et tenebrae factae sunt super omnem terram ab hora sexta usque ad horam nonam . Mota est terra, et saxa scissa sunt, et sepulcra reserata; motum est mare dracone qui in eo erat interfecto; mota est et arida, infructuosa quondam gentium solitudo. |
| 13 | In hoc autem universitatis tremore, commotae sunt etiam omnes gentes; quia in omnem terram exivit sonus apostolorum Domini, et verba eorum penetraverunt usque ad terminos orbis terrae. Ob id autem omnes motae sunt nationes, ut ex earum motu veniret electa gentium multitudo, et quae ubicumque praeclara sunt. |
| 14 | Verbi gratia, electa de Corintho, quia multus erat in ea populus Dei. Electa de Macedonia, quia grandis in Thessalonica Dei Ecclesia congregata, non habebat necessarium ut de charitate doceretur. Electa de Epheso, ut arcana Dei et nullis antea revelata sacramenta cognoscerent. Quid plura? omnes gentes commotae sunt, ad quas Salvator apostolos miserat, dicens: Euntes, docete omnes gentes, et ex multis vocatis pauci electi, primitivorum Ecclesiam construxerunt. |
| 15 | Unde et apostolus Petrus: Salutat vos, inquit, quae in Babylone est electa, et Marcus filius meus, et Ioannes: Senior, inquit, electae dominae; ac deinde filios memorat electae. Commotis ergo gentibus, quas quidem possumus et contrarias accipere fortitudines, non valentes splendorem Domini sustinere, venerunt electa omnium gentium, et repleta est gloria domus Domini, quae est Ecclesia Dei viventis, columna et firmamentum veritatis. Haec secundum LXX. Caeterum in Hebraico melius et significantius habetur ut supra posuimus: Et movebo omnes gentes, et veniet desideratus cunctis gentibus. Vere enim postquam ille venit, impleta est gloria domus Domini. |
| 16 | Et quantum Dominus distat a servo, tantum domus Domini melior est, cui praeest Dominus, a domo priore cui praefuit servus. Quod autem ait: Meum est argentum, et meum est aurum, dicit Dominus exercituum, non puto quemquam existimare quod de argento loquatur et auro, quae a divitibus et regibus possidentur. |
| 17 | Hoc enim modo, non solum argentum et aurum Dei est quasi Creatoris; sed et caetera metalla, aes, stannum, plumbum, et quod domat omnia ferrum. Sed ego argentum, quo domus Dei ornatur, existimo eloquia Scripturarum, de quibus dicitur: Eloquia Domini eloquia casta; argentum igne examinatum, probatum terrae purgatum septuplum; et aurum quod in occulto sanctorum sensu, et in cordis versatur arcano, et splendet vero lumine Dei, quod et Apostolum de sanctis, qui super fundamentum Christi aedificant, sensisse perspicuum est, aurum, argentum, lapides pretiosos; ut in auro sensus occultus sit, in argento sermo decens, in lapide pretioso, opera Deo placentia. |
| 18 | His metallis illustrior fit Ecclesia Salvatoris, quam quondam synagoga fuerat; his lapidibus vivis aedificatur domus Christi, et pax ei praebetur aeterna. Porro quod sequitur in Septuaginta: Et pacem animae in acquisitionem omni qui creatur, ut suscitet templum istud, quasi superfluum et vix cohaerens, quippe quod nec apud Hebraeos, nec apud alium quemquam interpretem fertur, omisimus. |
| 19 | In vicesima et quarta noni mensis, in anno secundo Darii factum verbum est Domini ad Aggaeum prophetam, dicens: Haec dicit Dominus exercituum; interroga sacerdotes legem, dicens: Si tulerit homo carnem sanctificatam in ora vestimenti sui, et tetigerit de summitate eius panem, aut pulmentum, aut vinum, aut oleum, aut omnem cibum; numquid sanctificabitur? Respondentes autem sacerdotes, dixerunt: Non. Et dixit Aggaeus: Si tetigerit pollutus in anima ex omnibus his, numquid contaminabitur? Et responderunt sacerdotes, et dixerunt: contaminabitur. |
| 20 | Et respondit Aggaeus, et dixit: Sic populus iste, et sic gens ista, ante faciem meam, dicit Dominus; et sic omne opus manuum eorum, et omnia quae obtulerunt ibi, contaminata erunt. LXX: Vicesima et quarta noni mensis, anno secundo sub Dario, factus est sermo Domini ad Aggaeum prophetam, dicens: Haec dicit Dominus omnipotens; interroga sacerdotes legem, dicens: Si sumpserit homo carnem sanctam in summitate vestimenti sui, et tetigerit summitas vestimenti eius panem, aut coctionem, aut vinum, aut oleum, aut omnem cibum, si sanctificabitur? Et responderunt sacerdotes, et dixerunt: Non. |
| 21 | Et dixit Aggaeus: Si tetigerit immundus in anima de omnibus his, contaminabitur? Et responderunt sacerdotes, et dixerunt: contaminabitur. Et respondit Aggaeus, et dixit: Sic populus iste, et sic gens haec coram me, dicit Dominus, et sic omnia opera manuum eorum. Et quicumque appropinquaverit ibi, contaminabitur, propter munera eorum matutina, dolebunt a facie malitiarum suarum, et odoratis in portis arguentes. Propterea et Septuaginta interpretum editionem posuimus, quia in quibusdam verbis dissonare videbantur. |
| 22 | Et hoc quod dicitur: Propter munera eorum matutina, dolebunt a facie malitiarum suarum, et odoratis in portis arguentes, nec in Hebraeo, nec apud alios interpretes invenitur. Notandum quod in isto loco: In vicesima et quarta die mensis noni anno secundo, non ut supra tertia vice dicitur: Factum est verbum Domini in manu Aggaei prophetae; sed ad Aggaeum prophetam. Ibi enim (quia adhuc profectum habebat, et opera tantum munda, cor autem illius necdum plenam sapientiam receperat; sive quia habitabat adhuc inter eos, qui dicebant: Nondum venit tempus domus Domini aedificandae) in operibus tantum eius sermo factus est Domini. |
| 23 | Hic autem quoniam iam templi iacta sunt fundamenta, et ingressus est populus cum principibus in domum Dei, et facit opus congruum templo Dei, et audivit mysterium: Movebo omnes gentes, et veniet desideratus cunctis gentibus, et plenus est vaticinio; propterea totus ad Aggaeum fit sermo Domini. |
| 24 | De vicesima quarta die et secundo anno iam diximus: Noni mensis numerus qui hic additur, numquam in bonam partem legitur. Pascha immolat populus, et alias celebrat festivitates; omnis eius solemnitas die finitur octavo, nec ad nonum pervenit. Qui agnum paschae praeparant, transacta die nona, incipiunt praeparare. Dies quoque propitiationis et expiationis mensis septimi, post diem nonam celebratur. |
| 25 | Et in Ieremia , sicut legentibus poterit esse manifestum, Ierusalem nono anno a Babyloniis oppugnatur. Quia igitur prophetia de immunditia populi futura erat; idcirco secundo anno Darii nonus mensis iungitur. Rursum quia datur locus poenitentiae post immunditiae correptionem, vicesima quarta die sermo Dei fit ad Aggaeum prophetam, ut quasi ex persona Domini quaestionem a sacerdotibus sciscitetur ex lege venientem, et dicitur ei: Interroga sacerdotes legem, dicens. Simulque considera sacerdotum esse officii, de lege interroganti respondere. |
| 26 | Si sacerdos est, sciat legem Domini: si ignorat legem, ipse se arguit non esse Domini sacerdotem. Sacerdotis enim est scire legem, et ad interrogationem respondere de lege. Quod quidem et in Deuteronomio legimus, ut sicubi in urbibus Israel quaestio fuerit exorta inter sanguinem et sanguinem, inter iudicium et iudicium, lepram et lepram, contradictionem et contradictionem, eant ad sacerdotes atque Levitas, et ad pontificem qui in diebus illis fuerit constitutus, et quaerant ab eo legem Domini; quibus respondentibus, faciant quod iubentur. |
| 27 | Quod si non fecerint, exterminentur de populo suo. Et ne forsitan in veteri solum Instrumento haec praecepta videantur; loquitur et Apostolus ad Timotheum, episcopum non solum irreprehensibilem esse debere, et unius uxoris virum, et sapientem, et pudicum, et ornatum, et hospitalem, sed etiam doctorem. Et ne casu hoc dixisse videretur, ad Titum quoque super presbyteris (quos et episcopos intelligi vult) ordinandis, eadem cautela servatur. Propter hoc reliqui te Cretae, ut quae residua erant corrigeres, et ordinares per civitates presbyteros, sicut ego praecepi tibi: Si quis est irreprehensibilis unius uxoris vir, filios habens fideles, non in accusatione luxuriae vel in subiectos. |
| 28 | Oportet enim episcopum irreprehensibilem esse sicut Dei dispensatorem, non procacem, non iracundum, non violentum, non percussorem, non turpis lucri cupidum; sed hospitalem, pudicum, benignum, iustum, sanctum, continentem, habentem in doctrina sermonem fidelem; ut possit consolari in doctrina sana, et eos qui contradicunt arguere. |
| 29 | Sunt enim multi et non subiecti, vaniloqui, et seductores, et maxime qui de circumcisione sunt, quibus oportet imponere silentium. Haec prolixius posui, ut tam ex veteri, quam ex novo Testamento, sacerdotum esse officium noverimus, scire legem Dei, et respondere ad quae fuerint interrogati. Nec simplicitatem et ciborum continentiam in magistro sufficere: nisi quod ipse facit, possit et alios erudire. |
| 30 | Certe quia responsuros puto: hoc eorum esse qui se ab adolescentia praeparant ad docendum, frequenter autem iudicio Domini, et populorum suffragio in sacerdotium simplices eligi: saltem illud habeant, ut postquam sacerdotes fuerint ordinati, discant legem Dei, ut possint docere quod didicerint, et augeant scientiam magis quam opes, et non erubescant a laicis discere, qui noverint ea quae ad officium pertinent sacerdotum: magisque noctes et dies in Scripturarum tractatu, quam in ratiociniis et supputatione consumant. |
| 31 | Quid est autem quod ex persona Domini Aggaeus interrogat sacerdotes? Si tulerit homo carnem sanctificatam in ora, sive in summitate vestimenti sui, et tetigerit de summitate eius panem, aut pulmentum, aut vinum, aut oleum, aut omnem cibum, numquid sanctificabitur? Antequam de quaestione tractemus, debemus interim iuxta litteram nosse, quid sit caro sanctificata, et quid sit immundus in anima. |
| 32 | Hostia quae immolabatur in altari carnes illius sanctae erant, et inter ipsas sanctificatas carnes erat multa diversitas. Alias enim sacerdotes in templi adytis comedebant: alias propinqui eorum domi: alias hi qui de sacerdotibus videbantur esse maculati: alias Israelitae qui nullam habebant immunditiam. |
| 33 | Huius diversitatis plena ratio in Levitico dicitur. Immundus autem in anima dicebatur, qui corpus hominis mortui attigerat. In quo animadvertendum, quamdiu anima in corpore sit, immundum non esse corpus humanum: statim vero ut spiritus vegetans artus recesserit, immundum fieri quod terrenum est, sicut in eodem Levitico scribitur: Et ait Dominus ad Moysen, dicens: Dic sacerdotibus filiis Aaron, et dices ad eos: In animabus non contaminabuntur in gente sua; sed in cognatis qui appropinquant eis, super matre, et super patre, et super filiis et filiabus, et super fratre et sorore sua virgine quae appropinquat ei, et non est tradita viro: super his non contaminabitur, et non polluetur repente in populo suo in contaminationem sui. Considera his praecipi sacerdotibus non ingredi ad quemlibet mortuum, nisi ad eos cognatos et propinquos, de quibus supra dictum est. |
| 34 | Sacerdos autem magnus, id est pontifex, plus aliquid habebat a caeteris sacerdotibus: et nec pietas illum, nec affectus flectere poterat, ut immundus fieret in supradictis nominibus. Ait enim Scriptura: Et super omnem animam quae mortua est non ingredietur: super patre suo, neque super matre sua, et non contaminabitur. Scientes ergo quid sit caro sanctificata, et immundus in anima, videamus propheta quid quaerat. |
| 35 | Si homo quicumque, non hic de Pontifice dicitur, aut de sacerdote, aut de Levita; sed quilibet homo: ubi persona non ponitur, passim omnibus licet. carnem tangere. Si tulerit, inquit, carnem sanctificatam, et ligaverit in summitate vestimenti sui, et ipsa summitas vestimenti panem tetigerit, aut quamlibet aliam coctionem, aut vinum, aut oleum, aut omne extra haec quo homo vesci potest, numquid panis, aut vinum, aut oleum, aut omnis cibus, tactu vestimenti in quo caro sancta ligata est, sanctificari potest? Et respondentes sacerdotes dixerunt: Non potest, hoc est, nihil eorum sanctificabitur de quibus quaeris; sed ita unumquodque permanebit ut fuerat. |
| 36 | Rursum alia quaestio proponitur sacerdotibus: quod scilicet bene responderint ad superiorem, et quasi similitudo problematis coaptatur, in qua imperitus facile labi potuit. Da enim aliquem nescire legem, et sicut respondit de sanctificata carne non sanctificari panem, aut pulmentum, aut vinum, aut oleum, aut omnem cibum, et in hoc aeque respondebit, et dicet: Pollutum in anima non contaminare ea quae sancta caro sanctificare non potuit. |
| 37 | Interrogat igitur, et dicit: Si tetigerit is qui pollutus in anima est, hoc est, qui contagione mortui est immundus effectus, ex his omnibus, panem videlicet aut pulmentum, aut vinum, aut oleum, aut reliquos cibos; numquid ex contactu eorum haec quae tetigerit polluentur? Et responderunt sacerdotes, quorum princeps erat Iesus filius Iosedec, unde et legem noverant 763, et dixerunt contactu eius, qui immundus est, omnia quae ab eo contacta sunt pollui. |
| 38 | Et respondit Aggaeus et dixit, de superioribus tacens, quod sanctificata caro caeteros cibos sanctificare non possit; et de secunda tantummodo quaestione sermonis sui texens occasionem: Sic populus iste, et sic gens ista ante faciem meam, dicit Dominus: Qui immundus est in anima, et morticinum tetigerit, omne quod tetigerit, et quod obtulerit mihi, immundum erit. Quod autem dicit secundum litteram, huiuscemodi est: O popule, qui altari tantum exstructo, et diruta domo mea, hostias mihi offers in altari, et victimis eius et carnibus te sanctificari putas: scito non tam sanctificari te ex hostiis quae, templo diruto, tibi prodesse non poterunt: quam contaminari omnia opera tua, et cuncta quae agis, ex eo quod negligis et tuam magis domum quam meam exstruere conatus es. |
| 39 | Sanctum quidem est quod offertur in altari; sed non tam sanctificaris ex hostiis, quam ex eo quod in convallibus habitas, et interes mortuis operibus, pollueris. Haec iuxta historiam: quamquam spiritualis in ea intelligentiae lineas duxerimus. Caeterum secundum ἀναγωγὴν Ecclesiasticus vir qui immolavit agnum immaculatum et anniculum, et indutus est Christo, si tulerit de carnibus eius, et ligaverit in summitate vestimenti sui, et ipsa summitas tetigerit Scripturarum panem, qui confirmat corda credentium; aut coctionem, apostolicas Epistolas, quae quasi veteris Legis carnes concidunt et decoquunt, et conditas praebent esui; aut vinum quod laetificat cor hominis; aut oleum, in quo exhilaratur facies audientis; aut omnem cibum: lac, quo aluntur Corinthii, et olera quibus vescuntur infirmi, et caetera his similia: non statim quasi sanctificata ea comedent quibuscumque data fuerint. |
| 40 | Non enim ex eo quod dicuntur; sed ex eo quod suscipiuntur, sanctificant audientes: quia multi auditores legis sunt, et non factores. Sed et ob id puto haec universa quae dixi, ex tactu vestimenti ad vescentes nequaquam sanctificata deferri, quod summitate tantum pallii continguntur; et sanctificatae carnes intrinsecus, humorem, sanguinem, venas , nervosque non norunt. |
| 41 | Sicut igitur summitas vestimenti dominici, et levis tactus non sanctificat, nisi eum qui comederit carnes agni, et sanguinem eius biberit: sic econtrario immundus in anima, perversae quaeque doctrinae, quodcumque tetigerint, immundum faciant necesse est. Habent enim in sacramentis panem, et vinum, et oleum, et omnem cibum; sed sacramenta eorum quasi panis luctus, omnes qui ea contigerint, contaminabuntur. Legunt et ipsi Scripturas, et quasi de Scripturarum testimoniis conspergunt panem, et tota nocte in clibano coquunt illum; sed cum ad vescendum datus fuerit, comedentes ad insaniam provocat. Habent pulmentum et coctionem, conantes iuxta perversitatis suae sensum mystica quaeque de Scripturis texere, et quasi coquere, et condire carnes agni, sed coctio illa perditio est. |
| 42 | Habent et vinum, sed non de vinea Sorec, et quam plantavit Dominus in Ieremia, electam et totam veram; sed de vinea Sodomorum. Habent et oleum quod de veteris et novae Scripturae testimoniis violenter exprimunt, et quasi in refectionem deceptis et lassis mentibus pollicentur; sed detestatur illud sanctus, et dicit: Oleum autem peccatoris non impinguet caput meum. Habent et diversos cibos, multiplices videlicet variarum ὑποθέσεων diversosque tractatus, quos quia immundi sunt qui scripserunt, et immundo ore prolati sunt, omnis qui tetigerit, immundus fiet, et in eorum trahetur errorem. |
| 43 | Unde respondit Aggaeus, qui scit differentias solemnitatum, et ob id festi sortitus est nomen: Sic populus iste et sic gens ista, Iudaeorum videlicet, atque gentilium, et haereticorum omnium in conspectu meo, dicit Dominus: Omne quod fecerint, quod mihi obtulerint, vel vota pro salute, vel pacifica, vel pro peccato, vel pro delicto, vel in holocaustum, sive eleemosynas, sive ieiunia, sive victus continentiam, et corporis castitatem, contaminata erunt in conspectu meo. |
| 44 | Quamvis enim sancta videantur specie sui quae offeruntur a talibus: tamen quia tacta sunt ab eo qui pollutus in anima est, omnia polluentur. |
| 45 | Et nunc ponite corda vestra a die hac et supra: antequam poneretur lapis super lapidem in templo Domini. Cum accederetis ad acervum viginti modiorum, et fierent decem, et intraretis ad torcular, ut exprimeretis quinquaginta lagenas, et fiebant viginti. Percussi vos vento urente, et aurigine, et grandine omnia opera manuum vestrarum, et non fuit in vobis qui reverteretur ad me, dicit Dominus. LXX: Et nunc ponite super corda vestra a die hac et supra, antequam poneretur lapis super lapidem in templo Domini, qui eratis quando mittebatis in cypselem hordei viginti sata, et fiebant decem sata hordei: et ingrediebamini torcular, ut hauriretis quinquaginta amphoras, et fiebant viginti. |
| 46 | Percussi vos sterilitate, et corruptione aeris, et grandine omnia opera manuum vestrarum: et non reversi estis ad me, dicit Dominus. Licet omnia quae obtulistis mihi in altari, quia templum, non aedificaveratis, contaminata fuerint (sine exstructione quippe templi, donum omne pollutum est); tamen nunc te hortor, o popule, ut sensu ad praeterita revertaris, consideresque quae facta sint, hoc est, et ab hac die vicesima quarta noni mensis anno secundo Darii, quidquid retro gestum est mente complectere, et propter quae, quanta sustinueris, ut cum deinceps prospera tibi evenerint, scias qua causa evenerint. |
| 47 | Ergo antequam inciperes aedificare templum, et lapidem super lapidem ponere, cum accederes ad acervum, et putares viginti te habere modios, nonne vix mediam partem colligere poteras? Sive iuxta LXX: Cum mitteres viginti modios hordei in vas quod vocatur cypseles, et existimares te quamquam hordeum mitteres, iumentorum cibum, vel de ipsis viginti modiis esse securum, nonne postea reversus ad vas vix decem modios reperisti? Ad torcular quoque cum accederetis, et videretis uvas, et quinquaginta amphoras vobis oculi pollicerentur: non dico partem mediam, sed vix viginti amphoras exprimere poteratis. |
| 48 | Et haec feci percutiens vos vento urente, et corruptione aeris, et emorientibus frugibus, vacuisque spicarum folliculis, et vinearum botris, ut malorum pondere vos ad meam notitiam provocarem: et nec sic fuit qui reverteretur ad me. Hebraeus totam loci huius continentiam ab eo quod scriptum est: Et nunc ponite corda vestra a die hac et supra, usque ad eum locum ubi ait: vinea et ficus et malogranatum, et lignum olivae non floruit, ex die ista benedicam, ita exposuit : Certe nunc templi fundamenta sunt iacta; ex hac igitur die qua fundamenta iecistis (cum in praeteritum vos sterilitate, et fame, et grandine, siccitate punierim, et non fuerit qui ad me per has plagas reverteretur e vobis), ponite corda vestra in futurum et deinceps, et videte quia omnia vobis prospero cursu fluant. |
| 49 | Hoc autem eveniet quia templum meum aedificare coepistis: nec in solo altari habentes fiduciam, aedificationem meae domus contemnitis. Iuxta quem sensum breviter possumus dicere, frustra aliquos munera offerre Deo, et eleemosynis atque oblationibus putare Deum posse placari, cum ipsi non exstruxerint in se templum Spiritui sancto. |
| 50 | Tunc enim prosunt eleemosynae, et munera quae offeruntur in altari, cum seipsum quis aedificaverit templum Dei, et post aedificationem templi dona obtulerit in altari. Porro secundum tropologiam, et ad nos dicitur qui nunc in Iesum Christum credimus, si tamen credimus et opere fidei ostendimus veritatem, ut revertamur mente ad illud tempus quando gentiles eramus, quotidie vitiis servientes, nec exstruxeramus in nobis templum Deo. Quomodo autem architectus et scientissimus caementarius lapidem iungit lapidi, et inferiorem superiori calce gypsoque conglutinat: ita et architectus (quem se et apostolus esse dicit: Quasi sapiens architectus fundamentum posui : et quem de Ierusalem ablaturum se Dominus comminatur) novit quomodo opera iungat operibus, et paulatim exstruat templum Dei. |
| 51 | Fundamentum autem huius templi ponitur Iesus, super quem unusquisque videat quid aedificet: Alius aedificat aurum, argentum, lapides pretiosos; alius, ligna, fenum, stipulam. Et tribus bonis tria econtrario opponuntur mala. Isti sunt lapides de quibus exstructurum se Ierusalem Dominus repromittit: Ecce ego praeparabo tibi carbunculum lapidem tuum, et fundamenta tua sapphirum, et ponam propugnacula tua iaspidem Al. iaspim], et portas tuas de lapide crystallo, et murum tuum de lapidibus electis. Neque enim putandum est secundum Iudaicas fabulas et inepta figmenta, Deum auro et gemmis aedificaturum Ierusalem, et non vivis lapidibus, qui nunc volvuntur super terram, et iuxta naturas lapidum, vel igniti fide sunt, ut carbunculus; vel toti coelestes, et in thronum Dei redacti, ut sapphirus; vel innocentia et bonorum operum simplicitate lucentes, ut crystallus. |
| 52 | Dicitur ergo nobis ut consideremus quae retro passi fuerimus antequam in nobis aedificaremus templum Dei. Cum accederetis, inquit, ad acervum viginti modiorum, et fierent decem: sive iuxta LXX: Cum mitteretis in cypselem viginti modios hordei, et fierent decem modii hordei. Quidquid enim ante Christum videbamur habere virtutum bonorumque operum, non erat frumentum, sed hordeum: et ipsum hordeum, non secundum spem et vota nostra, quod de Isaac legimus, centenas fruges dabat, sed vix mediam partem laboris nostri ex eo invenire poteramus, et dicebatur ad nos: Tanta passi estis sine causa? Sed et cum intraremus ad torcular, et quinquaginta vini amphoras supputaremus (quem numerum, completis septem hebdomadibus, unio divinitatis includit), et putaremus nos habere vinum, quod laetificat cor hominis, subtrahebatur nobis sanctus numerus tricenarius (in quo baptizatur Dominus, et Ezechiel visionem cernit in prophetiae suae exordio, et iuxta Hebraicum sacerdotes accedebant ad ministerium Dei), et relinquebantur viginti. Quem numerum amat Esau, unde et Iacob sciens eum hoc numero delectari, mittit quaedam animalia in munere, viginti et viginti. |
| 53 | Simulque et cerne quod ipse Iacob licet sanctus (tamen eo tempore quo non erat cum patre suo Isaac, id est, risu; et matre sua Rebecca, id est, patientia; sed vicinos habebat Assyrios, et habitabat in Mesopotamia, hinc atque inde se cingentibus fluviis), viginti annorum spatio, crudelissimo et avarissimo servivit Labano. Nec moveat quempiam, si dicamus aliquos ante fidem Christi et exstructionem templi eius, mediam partem se laboris sui posse percipere, cum apud incredulos nullus fructus sit bonorum operum. |
| 54 | Non enim viginti reponit et invenit viginti; sed cum viginti reposuerit, invenit decem, id est, mediam partem laboris sui. Iudaei, et ethnici, et Philosophi huius saeculi, caeterique qui sapientiam iactant, in praesenti tantum tempore conversationis suae et laboris fructum et gloriam capiunt, omnisque spes eorum et merces futuri saeculi tollitur. |
| 55 | Hoc autem ideo fit ne penitus desperantes contemnant poenitentiam; sed aliquando conversi ponant lapidem super lapidem, et aedificent templum Dei. Quod si in incredulitate permanserint, id ipsum medium quod videbantur habere, perdent. Sequitur enim: Percussi vos vento urente, et aurigine, et grandine omnia opera manuum vestrarum. Quidquid autem aurigine et grandine et vento urente percutitur, in pulverem redigitur et favillam, nihilque in eo quod ad utilitatem et ad esum pertineat, invenitur. |
| 56 | Quae quidem cuncta fecit Dominus, quia non est inventus in eis qui reverteretur ad eum. Quod si reversi fuerint, et aedificaverint templum Domini, a die qua aedificare coeperint, habebunt quae prophetiae sermo subtexit. |
| 57 | Ponite corda vestra ex die ista et in futurum, a die vicesima et quarta noni mensis, a die qua fundamenta iacta sunt templi Domini, ponite super cor vestrum. Numquid iam semen in germine est, et adhuc ficus et vinea et malogranatum, et lignum olivae non floruit? ex die ista benedicam. LXX: Ponite corda vestra a die ista et in futurum: a quarta et vicesima noni mensis, et a die in qua fundamenta iacta sunt templi Domini, ponite in cordibus vestris: Si ultra cognoscetur super terram area, et si adhuc vinea et ficus et malogranatum, et ligna olivae quae non ferant fructum? a die hac benedicam. Exposui, ait, vobis quae sustinueritis antequam inciperetis aedificare templum meum: nunc exponam quae vobis ventura sint prospera, quia templum meum aedificare coepistis. |
| 58 | A die igitur vicesima quarta noni mensis in quo templi fundamenta sunt iacta, quanta rerum abundantia futura sit, considerate. Nonus est mensis quem nos Novembrem, vel Decembrem dicimus. NISAN enim apud Hebraeos mensis est primus, qui appellatur mensis novorum: eo tempore quo Pascha faciunt, id est, incipiente veris exordio, qui secundum lunae cursum saepe quamdam partem mensis Martii possidet, interdum incipit in Aprili. |
| 59 | Ergo si Nisan, Aprilem intelligimus, nonus mensis secundum supputationem Hebraeorum December erit. Igitur decimus est mensis eo tempore quo semina latitant in terra, nec futura fecunditas coniectari potest. Numquid iam, ait, semen in germine est? Quod melius Hebraice dicitur, in folliculo, ut thecam frumenti significet. |
| 60 | Numquid vinea et ficus, et malogranatum et lignum olivae florem suum dederunt? ut ex flore intelligatur et fructus. Utique non; mense enim, ut diximus, Decembri futurarum nulla signa sunt frugum. Ne igitur dicatis, hoc me prudenti ratione coniicere, et futuram fecunditatem de floribus arborum herbisque segetum suspicari: ecce nulla signa sunt; et tamen ego praedico vobis, quia coepistis aedificare templum meum, ad benedictionem, meam frugum omnium fecunditatem. |
| 61 | Hoc secundum Hebraicum diximus. Caeterum secundum Septuaginta longe alter est sensus, quem et ipsum primum debemus iuxta litteram exponere, ut postea coeptus tropologiae ordo tractetur. Ponite corda vestra a die hac, qua templum fundatum est, in futurum, et videbitis tantas futuras esse segetes, et tanta de cunctis agris frumenta portari, ut area nesciat fruges suas, sive ut non sint areae singulorum, sed prae multitudine iungatur area areae, et arearum separatio nesciatur in terra. |
| 62 | Vinea quoque et ficus, et malogranatum, et lignum olivae quae prius vestro vitio non afferebant fructus, quia mihi necdum coeperatis aedificare templum, tanta uvarum et pomorum abundantia curvabuntur, ut manifesta fecunditas manifestam indicet benedictionem. Nonum autem mensem, non in bonam partem accipi, et quartus Regnorum liber, et Ieremiae narrat historia, in quo obsessa dicitur esse Ierusalem . Tamen quoniam in fine noni mensis, templi fundamenta iaciuntur, hoc intelligere possumus, quod non incipiatur exstrui templum Domini, nisi mala opera finiantur. |
| 63 | Unde et in vicesima quarta die mensis eiusdem, fundamentum templi ponitur, in quo numero duplex δωδεκὰς et tres ὀγδοάδες, quatuorque ἑξάδες sunt, de quo iam supra plenius disputatum est. |
| 64 | Quicumque ergo Dei cultui se dedicaverit, et contempserit ῥᾴθυμον, id est, negligentem patronum (qui in Ezrae volumine iuxta Septuaginta interpretes, templum Dei aedificari vetat), iste nescit mensuram frugum et mercedis suae. Vel certe propter hoc quod dicitur: si adhuc cognoscetur super terram area, qui seminaverit in spiritu, et de spiritu messuerit vitam aeternam, nequaquam sibi thesaurizabit in terra, sed omnia opera eius, et mercedes operum in coelestibus colligentur. Vinea quoque, id est, sermo Dei, cuius in unoquoque Pater agricola est; et ficus, Spiritus sancti dona dulcissima; et malogranatum, Ecclesiastica dogmata et scientia Scripturarum, quae sponsae genis in Cantico canticorum comparatur, et ligna olivae dabunt refectionem, et illuminationem cordis ei qui coeperit aedificare templum Dei. |
| 65 | Quod autem vinea et ficus et oliva (paulisper de malogranato differo) referantur ad personam Salvatoris, et Dei Patris et Spiritus sancti, in Iudicum libro plenius legitur, ubi vadunt infructuosa ligna, ut constituant regem super se, dicuntque per ordinem vineae et ficui et olivae, ut regnent super ea, et tam vinea, quam ficus et oliva renuunt tale imperium, nec dignantur super infructuosa ligna regnare. |
| 66 | Tunc illa veniunt ad lignum sterilitatis suae regem, id est, ad rhamnum spinosum fruticem, et arbusculam sentibus uncinisque contextam, quae teneat quidquid attigerit, et retentum vulneret, et vulneratorum sanguine delectetur: insuper et ignem emittat a se, et regnata ligna consumat. Referimus autem rhamnum ad diabolum, et secundum virgulti naturam, illius naturam interpretabimur. |
| 67 | Porro vinea et ficus, et oliva ibi erunt, ubi malogranatum fuerit, quae arbor propter granorum nimiam multitudinem, et intertextis membranulis quamdam geometricam compositionem, et diversas quidem mansiunculas, sed tamen omnes una cortice comprehensas, semper in Scripturis super Ecclesiae persona ponitur. |
| 68 | Et factum est verbum Domini secundo ad Aggaeum, in vicesima quarta die mensis, dicens: Loquere ad Zorobabel ducem Iuda, dicens: Ego movebo coelum pariter et terram, et subvertam solium regnorum, et conteram fortitudinem regni gentium; et subvertam quadrigam et ascensorem eius; et descendent equi et ascensores eorum vir in gladio fratris sui. |
| 69 | In die illa, dicit Dominus exercituum: Assumam te, Zorobabel fili Salathiel, serve meus, dicit Dominus, et ponam te quasi signaculum: quia te elegi, dicit Dominus exercituum. In LXX addita sunt, mare et aridam; et minus habet, Conteram fortitudinem regni gentium, quod plenius ex ipsorum lectione noscitur. Notandum autem quod in eadem die, hoc est, in vicesima et quarta noni mensis, tacito mensis numero, quia de Christi prophetabant adventu, et de regno eius, secundo ad Aggaeum sermo fit Domini nostri, non in manu eius ut prius, neque ad Aggaeum prophetam, ut in visione quarta, sed tantum ad Aggaeum, id est, ad Domini festa celebrantem: quia nequaquam venturum, sed venientem nuntiaret et cerneret. |
| 70 | Et quomodo Abraham vidit diem Christi, et laetatus est; et Ioannes Agnum Dei digito demonstravit : sic et ipse videns regnum Filii Dei, haberet in se universas solemnitates. In hoc loco apud plerosque diversa sententia est: Alii enim suspicantur de primo eius adventu dici: alii de secundo, quando in sua maiestate venturus est. Nos utrumque suscipimus, quia et tunc regnavit cum venit, et postea regnaturus est. Attamen si de fine mundi voluerimus accipere, illud dicemus quod apostolus ad Corinthios loquitur: Destruendum omnem principatum et omnem potestatem et virtutem, ut sit Deus omnia in omnibus. Et quia mysticum est quod dicitur, et ad finem rerum pertinet; idcirco iubetur propheta ad solum Zorobabel loqui, quem in typo Christi propter assumptionem corporis ex semine David processisse monstravimus. |
| 71 | Huic ergo dicuntur quae in fine ventura sint, quod transeat figura huius mundi, et fiat coelum novum, et terra nova, et commoveat Dominus coelum et terram, et destruat omnem principatum, et potestatem, et virtutem, et dissipet reges regum, sive ut habetur in Hebraeo, regnorum, et interficiat omnem fortitudinem contrariam, ut ipsis quoque qui ante regnaverant, et gentes sub sua tenuerant ditione, prosit regni eorum destructio, et omni praeliandi studio dissipato, sequatur pax; hoc est enim quod ait: Et subvertam quadrigam, sive quadrigas, et ascensores earum, et descendent equi et ascensores eorum. Et ut sciatis in subversione quadrigarum et corruentium equitum, hoc quod diximus significari: Videte quomodo de Christo dicatur in Zacharia quod veniat mansuetus rex, et ascendens super iugalem et pullum asinae novellum, et disperdat quadrigas ex Ephraim, et equum de Ierusalem, ut fiat unus grex et unus pastor, et utrumque agmen tam de gentibus quam de Iudaeis, sub pacifico pastore teneatur. |
| 72 | Ut autem haec quae perversa sunt destruantur, unusquisque in gladio (quem ego puto sermonem esse doctrinae acutissimum, et perversa quaeque resecantem) consurget adversus fratrem suum, amputans omne contrarium. Sed horum universorum finis est optimus. Post destructionem enim soliorum, et fortitudines regnantium, et quadrigarum, et equorum, et equitum, in die illa, dicit Dominus omnipotens: Assumam te, Zorobabel, filium Salathiel, servum meum. Servus autem dicitur propter corpus humanum, quia tunc et ipse filius subiicietur ei qui subiecit sibi omnia, et in subiectis omnibus videbitur et ipse subiectus. |
| 73 | Sed cum hoc fuerit impletum, ponet illum Deus quasi signaculum in manu sua: Hunc enim signavit Deus Pater : et hic est imago Dei invisibilis, et forma substantiae eius: ut quicumque crediderit in Deum, hoc quasi annulo consignetur. |
| 74 | Obsecro te, lector, ut ignoscas celeri sermone dictanti, nec requiras eloquii venustatem, quam multo tempore Hebraeae linguae studio perdidi: quamquam me Alecto semper infantem ac mutum fuisse autumet. Cui ego dicam: Dominus dabit verbum evangelizanti, virtutem multam. |